1. Ortaklığın Giderilmesi Davası Nedir?
Ortaklığın giderilmesi davası ya da diğer adıyla izale-i şuyu davası, üzerinde elbirliği mülkiyeti ya da paylı mülkiyet şeklinde ortaklık bulunan, taşınır yahut taşınmaz mallara ilişkin açılan ve bireysel mülkiyete geçişi sağlayan bir dava türüdür. Ortaklık, paydaşlardan birinin açacağı dava ya da paydaşların kendi aralarında yapacakları anlaşma sonucu sona erdirilebilir. Davaya konu ortaklık elbirliği mülkiyeti olabileceği gibi paylı mülkiyet de olabilir. Ortaklığın giderilmesi davası aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesi veya satış suretiyle ortaklığın giderilmesi davası şeklinde açılabilir.
1.1.Elbirliği mülkiyeti halinde ortaklığın giderilmesi davası
Elbirliği mülkiyeti kanunun öngördüğü sözleşmeler ya da doğrudan kanundan doğan hallerde ortaya çıkan sınırlı sayıda sayılmış olunan mülkiyet türüdür. Adi ortaklık, miras ortaklığının giderilmesi, aile malları ortaklığı ve genel mal ortaklığı, elbirliği mülkiyeti türleridir. Elbirliği mülkiyetinde paydaşların payı malın tamamına etki etmekte olup, payları henüz belli değildir.
Elbirliği mülkiyetinde ortaklığa konu mal üzerinde tasarrufta bulunabilmek için oy birliğine ihtiyaç bulunmaktadır. Böylece elbirliği mülkiyeti paylı mülkiyete dönüştürülerek veya izale-i şuyu davası açılarak sona erdirilir. Elbirliği mülkiyetinin ortaklığın giderilmesi davası yoluyla sona erdirilmesinde mülkiyete ortak olan paydaşlardan birinin diğer tüm paydaşlara karşı dava açması ve paylaşım isteminde bulunması gerekir. Dava ile elbirliği mülkiyeti sona erdirilmekte ve ferdi mülkiyete geçiş sağlanmaktadır.
1.2.Paylı mülkiyet halinde ortaklığın giderilmesi davası
Paylı mülkiyet bir mal üzerinde mülkiyet sahibi olan herkesin paylarının belli olduğu ve her paydaşın kendi payı üzerinde tasarrufta bulunma yetkisine sahip olduğu mülkiyet türüdür. Elbirliği mülkiyetinde olduğu gibi paylı mülkiyet halinde de paydaşlardan biri diğer tüm paydaşlara karşı açacağı dava yoluyla paylı mülkiyetin sona erdirilmesini ve ferdi mülkiyete geçişi isteyebilir.
2. Ortaklığın Giderilmesi Davasını Kimler Açabilir?
Medeni Kanun’un 698. Maddesi uyarınca bir mal üzerinde pay sahibi olan her bir ortak, ortaklığın giderilmesini talep etme hakkına sahiptir. Bununla birlikte bu talepte bulunma isteme yetkisi yalnızca paydaşlara verilmiş bir hak değildir. Aynı zamanda paydaşlardan herhangi birisinden alacaklı olan ya da miras ortaklığında tereke alacaklısı olan kimse de İcra İflas Kanunu’nun 121. Maddesi uyarınca ortaklığın giderilmesini isteme hakkına sahiptir. Bu dava türünde taraflar hem davacı hem davalı sıfatına haiz olup iki taraflı bir dava türüdür.
3. Ortaklığın Giderilmesi Davası Şartları Nelerdir?
Her ne kadar paydaşların ve alacaklı olan kimselerin ortaklığın giderilmesini tek başına dahi olsa isteme hakkına sahip olduğu kanun tarafından düzenlenmiş ise de bu istemin yapılabilmesi belirli şartlara bağlıdır. Şöyle ki;
- Paydaşlar kendi aralarında ortaklığın devamını sözleşme ile kayıt altına almış ise sözleşmede belirtilen süre boyunca ortaklar, ortaklığın giderilmesini talep edemez. Taşınmazlara ilişkin ortaklıkta bu süre en çok on yıl olup ortaklığın devamı kararının tapuya şerh edilmesi gerekmektedir.
- Dava uygun olmayan zamanda açılamaz. Uygun olmayan zamandan kasıt herhangi bir nedenle ortaklığın giderilmesinin istenmesinin diğer paydaşların açıkça zararına olacağının anlaşılmasıdır.
- Herhangi bir nedenle paylı malın sürekli bir amaca özgülenmiş olması halinde, paydaşlar ortaklığın giderilmesini talep edemeyeceklerdir. Bu durumun en yaygın örneği miras bırakan tarafından belirli koşul ya da yükümlülük ile bırakılmış bulunan mallardır.
- Ortaklığa konu mal üzerinde kesinleşmiş bir kamulaştırma kararı bulunması halinde ortaklığın giderilmesi davası açılamaz.
- Tapu siciline kayıtlı olmayan taşınmazlar hakkında ortaklığın giderilmesi istenemez. Paydaşlar arasında paylaşım sözleşmesi yapılmış olunması halinde ortaklığın giderilmesi davası açılamaz.
- Taşınmazın belirli bir payı hakkında ortaklığın giderilmesi istenemez. Taşınmaza dair ortaklık sona erdirilmek isteniyorsa taşınmazın tamamı davaya konu edilmelidir.
Bu bağlantıya bakarak konu hakkında daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz: Ortaklığın giderilmesi davası hangi hallerde açılamaz
4. Aynen Taksim Yoluyla Ortaklığın Giderilmesi
Birlikte mülkiyete konu mal hakkında ortaklığın sona erdirilmesinde asıl olan aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesidir. Aynen taksimin gerçekleştirilebilmesi için ortaklığa konu malın bölünebilir nitelikte olması gerekmektedir. Ortaklığın aynen taksim yoluyla giderilmesi davası, davaya konu malların aynı türden ve değerden olacak şekilde bölünebilmesi imkanının olduğu hallerde geçerli olan dava türüdür. Bu nedenle hakim aynen taksim şartlarının mevcut olup olmadığını araştıracaktır. Bununla birlikte taleple bağlılık ilkesi gereğince ortaklar yalnızca satış suretiyle ortaklığın giderilmesini talep etmişlerse ortaklık satış suretiyle giderilecektir.
Davada herhangi bir paylaşım türünden söz edilmemiş ise hakim öncelikle aynen taksimin mümkün olup olmadığını araştıracak ve mümkün değilse satış suretiyle ortaklığın sona ermesine karar verecektir. Medeni Kanun Madde 699– “Paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir.” hükmü gereğince paydaşlar yalnızca satış yoluyla ortaklığın giderilmesini istemediği müddetçe hakim öncelikli olarak daima aynen taksimin şartlarını araştıracaktır.
4.1.Taşınır mal bakımından aynen taksim
Taşınır mallar için aynen taksim yoluyla ortaklığın sona erebilmesi ortaklık sayısınca aynı cinsten malın bulunması gerekir. Yine bu malların bölünebilir nitelikte olması gerekir. Örneğin ortaklıkta 3 paydaşın bulunması ve ortaklığa tabi 3 tane aynı model arabanın bulunması halinde aynen taksim mümkün olacaktır. Buna karşın ortaklığa tabi 1 tane arabanın olması ve ortak sayısının 3 olması halinde aynen taksim mümkün olmayacaktır.
4.2.Taşınmaz mal bakımından aynen taksim
Davaya konu taşınmaz hakkında aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesi davası açılabilmesi için öncelikle taşınmazın ifrazının mümkün olması gerekir. Yine taşınmazın bölünmesi sonucu taşınmazın toplam değerinin çok daha düşük değerde olmaması gerekmektedir. Yine taşınmazın tarımsal arazi olması halinde ise aynen taksim gerçekleştirilebilmesi için asgari tarımsal arazi büyüklüğü şartının ihlal edilmemesi gerekir.
Bu şartların mevcudiyeti halinde taşınmaz ifraz edilecek ve ortaklar arasında pay edilecektir. Hangi ortağa hangi parçanın düşeceği ortaklar arasındaki anlaşma durumu veya anlaşma olmaması halinde kura sonucuna göre belirlenecektir. Bu durumda paydaşlara düşen paylar arasında değer farkı olması halinde aradaki fark para eklenmesi suretiyle giderilecektir.
4.3.Aynen taksim yoluyla ortaklığın giderilmesi şartları
Aynen taksimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan şartlar aşağıdaki gibidir:
- Ortaklığa konu malın bölünebilir nitelikte olması
- Malın bölünmesi halinde kıymetinin çok aşağı düşmemesi
- Ortaklığa konu malın taşınır olması halinde ortak sayısınca aynı cins kadar olması
- İzale-i şuyu davalarına konu malın taşınmaz olması halinde ifrazının mümkün olması
- Ortaklığa konu taşınmazın tarımsal arazi olması halinde aynen taksim sonucu ilgili mevzuata göre asgari büyüklüğün altına düşmemesi
5. Ortaklığın Satış Yoluyla Giderilmesi
Ortaklığın giderilmesi davasında ikinci yol satış suretiyle ortaklığın sonlandırılmasıdır. Taşınır veya taşınmazlar tarafların istemi ile açık ihale yoluyla satılarak elde edilen gelir paydaşlar arasında bölünür. Hemen belirtmek gerekir ki paydaşlar ortaklığın yalnızca satış suretiyle giderilmesini istemekteyse bu durumu dava dilekçelerinde belirtmelilerdir. Aksi halde yukarıda ifade edildiği gibi hakim öncelikli olarak aynen taksimin mümkün olup olmadığını araştıracaktır.
Nitekim Yargıtay 14.Hukuk Dairesi 2013/8337 E., 2013/9909 K., 27.06.2013 T. ”Dava, ortaklığın giderilmesi istemine ilişkindir. Hakim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Tarafların satış suretiyle ortaklığın giderilmesini talep etmediklerini belirtmeleri ve davaya konu taşınmazlar üzerinde ki ortaklığın aynen taksim suretiyle giderilmesinin mümkün bulunmadığı tespit edildiğine göre davanın reddine karar verilmesi gerekirken, ortaklığın satış suretiyle giderilmesine karar verilmesi hukuka aykırıdır.” şeklindeki kararı ile ortaklığın giderilmesi davasında talebe bağlılık ilkesini vurgulamıştır.
İzale-i şuyunun satış yoluyla istemi durumunda mahkemece davaya konu taşınır veya taşınmaz malların bilirkişi marifetiyle kıymet takdiri yapılacaktır. Mahkemece satışın açık arttırma yoluyla yapılmasına karar verilebileceği gibi satışın paydaşlar arasında yapılmasına da hükmedilebilir. Satışın paydaşlar arasında yapılmasına hükmedilebilmesi için tüm paydaşların bu yönde talepte bulunması gerekir, hakim bu yöndeki taleple bağlı olacaktır.
Mahkemece satış kararında satışın ne şekilde yapılacağı ve hangi ortağa ne kadar pay verileceği belirtilecek ve satış için memur atanacaktır. Ortaklığa konu mal taşınmaz ise satış bedeli, taşınmazın kıymet takdirinin yüzde ellisinden aşağı olamaz. Mahkemece satış kararının verilmesinden itibaren on yıllık süre içinde satış her bir paydaş tarafından istenebilir.
Konu hakkındaki daha detaylı bilgi için tıklayınız: Ortaklığın Giderilmesi Davası Satış Usulü
6. Ortaklığın Giderilmesi Arabuluculuk
30.03.2023 tarihli mevzuatta yapılan değişiklikle beraber ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklar için zorunlu arabuluculuk başvurusu yapılması şartı getirilmiştir. Değişiklik sonrası 6325 sayılı kanunun 18/B sayılı maddesinin 1-b fıkrası ile taşınır ve taşınmazların paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin uyuşmazlıklar için dava şartı olarak arabuluculuk başvuru yapılması zorunlu tutulmuştur. Zorunlu arabuluculuk başvurusu yapılmadan açılacak ortaklığın giderilmesi davası dava şartı yokluğu nedeniyle usulden reddedilecektir.
7. Ortaklığın Giderilmesi Davası Yargılama Usulü
Ortaklığın giderilmesi davası sulh hukuk mahkemesinin görevi kapsamındadır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 316. Maddesinin 1-a fıkrası uyarınca sulh hukuk mahkemesi görevine giren dava ve işler basit yargılama usulüne tabidir. Ortaklığın giderilmesi davası da basit yargılama usulüne tabi olup cevaba cevap ve ikinci cevap aşamaları bulunmamaktadır. Dolayısıyla ortaklığın giderilmesi dava dilekçesi ve cevap dilekçesinde bütün deliller bildirilmeli ve taraflar ellerindeki delilleri mahkemeye sunmalıdır.
8. Ortaklığın Giderilmesi Kararının İnfazı
Ortaklığın giderilmesi davası taşınmaz mala ilişkin ise bu durumda kararın infazı için karar kesinleşmiş olmalıdır. Zira Türk Medeni Kanunu 367/2 maddesi uyarınca taşınmazlara dair kararın yerine getirilebilmesi için ilgili kararlar kesinleşmelidir. Ortaklığın giderilmesi davası sonucu verilecek karar taşınmazın aynına ilişkin olduğu için kesinleşmeden icraya konulamayacaktır. Buna karşın ortaklığın giderilmesi davası para veya başkaca taşınır mallara ilişkin ya da taşınmazın aynına dair değil ise verilecek kararın infazı için kararın kesinleşmesi gerekmeyecektir.
9. Ortaklığın Giderilmesi Davası Görevli ve Yetkili Mahkeme
Ortaklığın giderilmesi davasında yetkili mahkeme davaya konu taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak davaya konu malın taşınır mal olması halinde yetkili mahkeme genel kurallara göre tayin edilecek olup bu durumda davalı ya da davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesidir. Görevli mahkeme ise Sulh Hukuk Mahkemesidir.
10. İzale i Şuyu Davası Harç ve Masrafları ne Kadardır?
Ortaklığın giderilmesi davasında dava harcı nispi harç olup, ortaklığın satış suretiyle mi aynen taksim yoluyla mı giderilmesine göre değişmektedir. Aynen taksim yoluyla izale i şuyu davasında nispi harç dava değerinin binde 4,55’i olup satış suretiyle izalei şuyu davasında ise bu oran paydaşlardan birinin payına düşecek paranın binde 11,38’i olarak hesaplanmaktadır. Bununla birlikte mahkemece yapılacak keşif, tebligat ve bilirkişi incelemesine göre yatırılması gereken gider avansı bulunmaktadır. Ancak mahkemece davanın kabulüne karar verilmesi halinde davacı tarafından yapılan masraflar davalı yana yükletilecektir.
Av. Ramazan Bayram / Ağustos 2022