Av. Ramazan Bayram / Aralık 2022
Fazla Çalışma (Mesai) Nedir
İşçi işveren ilişkisi 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. Yasa koyucu yapmış olduğu düzenleme ile iş sözleşmesine dair kimi şartlar getirmiştir. Getirilen bu şartlardan bazıları nispi nitelikte emredici hükümlerdir. İş sözleşmesinde bulunup da işçi lehine olan düzenlemeler, kanunda o şekilde düzenlenmemişse bile geçerlidir. Zira burada mutlak nitelikte emredici hükümler bulunmamaktadır. İşte işçinin çalışma süresi ile ilgili de kanun tarafından konulan kimi sınırlar bulunmaktadır. Buna göre;
- Genel bakımdan çalışma süresi, haftada en çok kırk beş saattir.
- Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.
- Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.
Fazla çalışma ya da diğer adıyla fazla mesai işte bu sürelerin üzerinde, işçinin fiilen çalışması halinde yapılan çalışmadır. Hangi sürelerin çalışma süresinden sayıldığı için diğer yazılarımıza bakabilirsiniz.
Yıllık Fazla Mesai Süresi Nedir?
Yıllık fazla mesai süresi, işçi tarafından, fazla çalışma ücreti karşılığında yapılabilecek en çok fazla mesai süresini ifade eder. Buna göre bir işçi bir yıl içerisinde en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir. İşçiye bir yıl içerisinde 270 saatten fazla mesai yaptırılması halinde işçinin haklı fesih hakkı doğacaktır.
Fazla Çalışma Onayı
Fazla çalışma onayı, fazla mesai yapan iş yerlerinde işçi tarafından fazla çalışma yapılmasına dair verilen onaydır. İşçi ile işveren arasındaki iş sözleşmesinde bulunsa dahi her yıl için işçiden yine fazla mesai onayı alınması gerekmektedir. İşveren tarafından alınacak bu onay işçinin özlük dosyasının içerisinde saklanır. İşbu onayın alınmaması halinde ise fazla çalışma yapmak istemeyen işçi fazla çalışmaya zorlanamaz. Aksi halde bu durum iş sözleşmesinin haklı nedenle feshi gerekçesi olabilecektir.
Denkleştirme
İş yerinin ve işin ihtiyaçları gereği bazen haftalık çalışma süresi iş günlerine farklı biçimlerde dağıtılabilir. Her bir iş günü için 11 saatlik çalışma süresinin geçilmemesi koşuluyla yapılacak bu düzenleme ile yoğunlaştırılmış iş haftası uygulanabilir. İşte bu halde denkleştirme söz konusu olup denkleştirmenin iki ay içinde tamamlanması gerekir. Bu süre toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar arttırılabilir. Yapılacak denkleştirme ile işçinin haftalık çalışma süresinin ortalaması yine 45 saat olması gerekir.
Fazla Sürelerle Çalışma
Fazla sürelerle çalışma işçi ile işveren arasındaki iş sözleşmesinde haftalık çalışma saatinin yasal süre olan 45 saatin altında belirlenmesi halinde söz konusu olur. Şöyle ki iş sözleşmesinde işçinin haftalık 40 saat çalışacağı belirlenmiş ise bu durumda işçinin haftalık 45 saate kadar olan çalışmasında aradaki fark fazla sürelerle çalışma olacaktır. Bu halde ise normal çalışma saati ücretinin yüzde 25 fazlası ile işçinin fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanacaktır.
Fazla Mesai Ücreti
İş sözleşmesi ile işçi lehine olacak biçimde düzenleme getirilmemiş ise fazla çalışma ücreti normal çalışma ücretinin yüzde 50 fazlasıyla ödenir. Fazla mesai hesaplaması yapılırken işçinin brüt ücreti üzerinden hesaplama gerçekleştirilir. Bu durumda işçinin bir saatlik brüt ücreti hesaplanıp yüzde 50 fazlası eklenerek fazla mesai ücreti hesaplanacaktır. Fazla çalışma ücreti de diğer ücretler gibi işçilik alacağıdır bu nedenle ücretin ödenmesi ile ilgili ispat yükü işverende olup uyuşmazlık halinde işveren tarafın fazla mesai ücretini ödediğinin ispat etmesi gerekir.
Fazla Çalışma Yapıldığının İspatı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu 190. Madde ve Medeni Kanun 6. Madde uyarınca iddia sahibi iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Fazla çalışma yapıldığı iddiasında ise ispat yükü, işçiye düşmektedir. Uyuşmazlık halinde fazla çalışma yapıldığı iddiasının ispatı için iş yeri kayıtları, işçinin özlük dosyası, ücret bordroları, iş yeri içerisindeki yazışmalar ve tanık beyanları gibi delillerden yararlanılabilir. Ancak işveren tarafından düzenli olarak maaş bordrolarının tutulmuş olması ve maaş bordrolarında işçi tarafından imza atılmış olması ile bordrolardaki ücret ödemelerinin banka kayıtları ile uyumlu olması halinde ücret bordroları esas alınacaktır. İşçi tarafından imza atılmış ücret bordrolarının işveren tarafından tutulmamış olması halinde ise diğer delillere başvurulacaktır. Bu halde uyuşmazlığın çözümünde tanıkların beyanları önemli olacak olup sonuca etki edecektir. Zira iş hukuku yargılamasında belirsizlik halinde işçi lehine yorum yapma ilkesi benimsenmiştir.
Fazla Çalışma ve Fazla Çalışma Ücretlerinin Ödenmemesi Nedeniyle İş Akdinin Haklı Feshi
Yukarıda izah edildiği gibi ücret ödemeleri hususunda ispat yükü işverene düşmektedir. Fazla çalışma ücretlerini tam ve olması gereken zamanda alamayan işçi bu halde haklı nedenle fesih yapabilecektir. Bununla birlikte sözleşmede fazla çalışma yapılmasına ilişkin bir hükmün bulunmaması yahut çalışılan yıllarda işveren tarafından işçinin onayının alınmaması halinde işçi fazla çalışma yapmaya zorlanamaz. Fazla mesai yapmak istemeyen işçi bu halde iş sözleşmesini yine haklı nedenle feshedebilecektir. Öte yandan işçinin bir iş günü içerisinde 11 saatten fazla çalışmaya zorlanması, haftalık çalışma süresi ne olursa olsun haklı nedenle fesih sebebidir. Yine işçinin bir yıl içerisinde 270 saatten fazla çalışma yapmaya zorlanması da iş sözleşmesinin haklı feshi sebebidir. Bu halde iş sözleşmesini haklı nedenle fesheden işçi kıdem tazminatı, fazla mesai ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti ve varsa diğer yasal alacaklarını talep edebilecektir.
